Για το 2011-12, το AAO έχει προγραμματίσει τη σειρά δράσεων και εκδηλώσεων του με θέμα Ηθική / Αισθητική:
—–
Επιστροφή στις βασικές αρχές. Ενίσχυση των θεμελίων της κοινωνίας
Εξοικονόμηση ενέργειας και νερού, ανακύκλωση, γνώση τοπικών πολιτισμικών στοιχείων, βιωσιμότητα, οικονομία και αποταμίευση πόρων: μερικές από τις κοινωνικές επιταγές που επηρεάζουν την καθημερινότητά μας ως πολιτών και επαγγελματιών. Από τις αρχές της δεκαετίας του 2000, οι αρχιτέκτονες, οι ντιζάινερ και οι καλλιτέχνες ένιωσαν την ανάγκη να ασχοληθούν αποκλειστικά με τις κοινωνικές επιταγές λόγω του ότι η νέα τάξη πραγμάτων άρχισε να ισχύει σε διεθνές επίπεδο. Άρχισαν να αναζητούν τη νομιμοποίηση της δουλειάς τους και να καταπιάνονται με δραστηριότητες που σχετίζονται με τις θεμελιώδεις ανάγκες της κοινωνίας. Αυτή η νομιμοποίηση συνδέεται με παραμέτρους οι οποίες κινούνται εκτός του υπάρχοντος πλαισίου της φόρμας και της αισθητικής, προς την κατεύθυνση της ηθικής. Η έννοια της αυθεντίας και του/της ευφυούς δημιουργού έδωσαν τη θέση τους στη συλλογική δουλειά. Η ανάγκη για συλλογική δράση με στόχο την ανάκτηση του κοινωνικού ιστού έγινε πλέον επιτακτική. Η διαδικασία είναι πιο σημαντική από το αποτέλεσμα και η φόρμα δεν αποτελεί πλέον τροχοπέδη.
Η φιλοσοφία των δράσεων Ηθική / Αισθητική
- Ο σχεδιασμός ως μέσο κοινωνικής αρωγής
- Ο σχεδιασμός ως εργαλείο οικοδόμησης της κοινωνικής ισότητας
- Ο σχεδιασμός ως πηγή έμπνευσης
Ποιος είναι ο στόχος των δράσεων Ηθική / Αισθητική;
Στόχος των δράσεων Ηθική / Αισθητική είναι να διερευνήσουν τις ηθικές αξίες που σχετίζονται με τις σύγχρονες χωρικές πρακτικές και να μοιραστούν τα σχετικά συμπεράσματα με το ευρύ κοινό.
Ειδικότερα, οι δράσεις έχουν στόχο να αναδείξουν και την κοινωνική διάσταση της Αρχιτεκτονικής σήμερα μέσα από το ευρύ φάσμα κοινών σημείων αναφοράς που μοιράζεται με το Ντιζάιν και την Τέχνη. Διευρύνοντας το πεδίο της Αρχιτεκτονικής, οι δράσεις επιδιώκουν να προβάλουν λύσεις που μπορεί αυτή να προσφέρει πάνω σε θέματα κοινωνικά και οικολογικά, στον δημόσιο χώρο και στη βελτίωση της καθημερινότητάς μας. Στόχος είναι η αρχιτεκτονική, το ντιζάιν και η τέχνη να αποτελέσουν ερέθισμα για έναν εποικοδομητικό διάλογο που θα πραγματεύεται ζητήματα κρίσιμης σημασίας για πολίτες του σήμερα και για την ποιότητα του δημόσιου βίου.
Ένας επιπλέον στόχος των δράσεων Ηθική / Αισθητική είναι η διερεύνηση της επίδρασης των νέων αυτών συμμετοχικών διαδικασιών στο πεδίο των χωρικών πρακτικών, στη διαμόρφωση των νέων κριτηρίων αξιολόγησης, όπως και την αναγκαιότητα ύπαρξης των ίδιων των κριτηρίων. Τα ερωτήματα αυτά τίθενται μέσα από τη δομή της κεντρικής έκθεσης. Επιπροσθέτως, στο συνέδριο οι ομιλίες θα διερευνήσουν τις χωρικές μεταφράσεις της ηθικής και αισθητικής, καθώς και τον κριτικό ρόλο των νέων χωρικών πρακτικών μέσα στις σύγχρονες κοινωνικές, πολιτικές και οικολογικές συνθήκες.
Το ζήτημα Ηθική / Αισθητική προκύπτει από το ειλικρινές ενδιαφέρον πάνω στα σημεία σύγκλισης και διαφοροποίησης μεταξύ αισθητικής φόρμας και ιδεολογικού υπόβαθρου όσον αφορά την αυτοαναφορικότητα και την ταυτότητα. Ειδικά μετά την επίθεση στους Δίδυμους Πύργους, αρχιτέκτονες, ντιζάινερ και καλλιτέχνες ξεκίνησαν μία προσπάθεια να επαναπροσδιορίσουν τον κοινωνικό και πολιτικό ρόλο των αντίστοιχων πεδίων. Επικράτησε ένταση και σύγχυση όσον αφορά τα κριτήρια αξιολόγησης, γεγονός αναπόφευκτο από τη στιγμή που οι γνωστές αρχές περί φόρμας και λειτουργικότητας είτε συνδυάστηκαν είτε απορρίφθηκαν προς όφελος μίας –κατά μερικούς– ασαφούς αντίληψης περί κοινωνικής υπηρεσίας που προσφέρει το επάγγελμα του ντιζάινερ στο κοινωνικό σύνολο και στους μη προνομιούχους. Η ανάγκη για συλλογική δράση αντικατέστησε την ατομική αντίσταση. Η Sylvia Lavin σημειώνει ότι «ο τρόπος με τον οποίο η Αρχιτεκτονική χρησιμοποιεί την κοινωνική εικόνα […] τείνει να υπερεκτιμήσει την πραγματική της αξία και να υποτιμήσει την αξία της στο να δημιουργεί πρότυπα καλής συμπεριφοράς»1. Η κεντρική έκθεση Ηθική / Αισθητική κατηγοριοποιεί τα έργα σύμφωνα με την αισθητική ή/και την ηθική τους διάσταση με στόχο να δημιουργήσει μία πλατφόρμα για συζήτηση με θέμα τα κριτήρια αξιολόγησης. Γι’ αυτό παρουσιάζει έργα που πραγματεύονται ζητήματα ηθικής και αισθητικής, είτε ακόμη προβάλλουν τη μία πλευρά εις βάρος της άλλης.
Στη θεματική ενότητα Ακτιβισμός. Ομάδες με όραμα η φόρμα δεν παίζει σημαντικό ρόλο, περισσότερο τονίζεται η έννοια της διαπραγμάτευσης. Στην ενότητα Κοινωνία & Αισθητική τα έργα ενσωματώνουν καινοτόμες στρατηγικές για να πραγματευτούν αστικά, κοινωνικά και περιβαλλοντικά θέματα και την ίδια στιγμή να διατηρήσουν μία δική τους ξεχωριστή αισθητική γλώσσα. Εδώ επικρατεί η άποψη ότι το ντιζάιν δεν είναι ποτέ ουδέτερο –η ομορφιά, η λειτουργικότητα και η ηθική διάσταση είναι αλληλένδετα– ή με άλλα λόγια, νέες πρακτικές δημιουργούν νέες φόρμες αισθητικής και, σύμφωνα με τον Rancière, η αισθητική εμπεριέχει από μόνη της την έννοια της βελτίωσης. Στα έργα που εκτίθενται στην ενότητα Ταυτότητα. Ηθική της αγοράς η αισθητική συμβολίζει την ηθική πλευρά, και τα έργα της ενότητας Δράση – Αντίδραση αποφεύγουν με κάθε τρόπο την πολιτική ορθότητα και υιοθετούν μία συμπεριφορά αντιδραστική προς την (καταναλωτική) κοινωνία, εμπεριέχουν την άρνηση του αναμενόμενου, και μία αίσθηση πρόκλησης που προσιδιάζει στην παράδοση του Ντανταϊσμού. Μπορεί τελικά η αρχιτεκτονική να προκαλέσει αποτελεσματικά και/ή να αλλάξει την κοινωνική οργάνωση;
Η αντίθεση προς την επικρατούσα κοινωνικοπολιτική τάξη είναι ο κοινός παρονομαστής πολλών έργων. Όμως, κατά κάποιον τρόπο, αυτό που τελικά προκαλεί την αντίδραση στη μικρο-δομή είναι αυτές οι ίδιες οι παγκόσμιες μακρο-δομές του καπιταλιστικού μοτίβου παραγωγής. Με άλλα λόγια, η αντίδραση είναι μία μορφή αυτο-οργάνωσης σε κοινωνικό, τεχνολογικό και πολιτιστικό επίπεδο. Την ίδια στιγμή όμως, αυτού του τύπου οι αποκλίσεις υλοποιούνται και αρθρώνουν λόγο μέσα στο ίδιο το καπιταλιστικό σύστημα και αντλούν το σύνολο του υλικού τους από αυτόν τον κόσμο. Ανάμεσα στο μακρο-επίπεδο της υπάρχουσας εξουσίας από τη μία πλευρά και της μορφής της αυτο-οργάνωσης από την άλλη, υπάρχει μία μόνιμη ανταλλαγή μέσων παραγωγής και επένδυσης, τα οποία δεν έχουν κοινή πηγή προέλευσης, είναι όμως τόσο στενά συνδεδεμένα που πλέον δεν είναι διακριτά. Αυτό ακριβώς είναι που κάνει τρομακτικά δύσκολη κάθε αναφορά στην πολιτική του παρελθόντος, και τελικά την καθιστά μία περίπλοκη αρχαιολογική και γενεαλογική ανάγνωση της σημειολογίας μέσα σε ίχνη του παρελθόντος, τα οποία οδηγούν με τη σειρά τους σε άλλα ίχνη.
Στην κεντρική έκθεση Ηθική / Αισθητική, μερικές ομάδες επέλεξαν να διαμορφώσουν τη συγκρότησή τους βάσει εταιρικής ιεραρχίας. ‘Αλλες προτίμησαν να χρησιμοποιήσουν μία γλώσσα επικοινωνίας που παραπέμπει στον λόγο των μέσων μαζικής ενημέρωσης. Άλλες ομάδες πάλι επέλεξαν να κινηθούν μέσα στο σύστημα που επικρατεί στην αγορά της τέχνης, συμπεριλαμβανομένων των γκαλερί, για να παρουσιάσουν τη δουλειά τους. Ενώ άλλες δημιουργικές ομάδες προτίμησαν μία μέθοδο της αγοράς που παράλληλα ενέχει κοινωνική και περιβαλλοντική ευαισθησία. Τέλος, μερικά έργα παραμένουν στο περιθώριο της παραγωγής και της αγοράς της τέχνης ως μικρές αναθέσεις, αποσπασματικές ενορχηστρώσεις, ή στην αρχική φάση μιας δημιουργικής πορείας.
Λίνα Στεργίου
1 Sylvia Lavin, Helene Furján, with Penelope Dean Crib Sheets. Νέα Υόρκη: The Monacelli Press, 2005, σ. 173
Πώς ενεργούν οι δράσεις Ηθική / Αισθητική;
Η σχέση ηθικής και αισθητικής αναπτύσσεται μέσω ενός φάσματος εκδηλώσεων: εκθέσεις, δύο επιστημονικά συνέδρια, εργαστήρια και πολλά δρώμενα που οργανώνονται με βάση τις αρχές της διεπιστημονικότητας. Μέσω ποικίλων σχημάτων συνεργασίας από ειδικούς που εκπροσωπούν τα πεδία της αρχιτεκτονικής, του ντιζάιν και της τέχνης επιδιώκουν τη συλλογική κινητοποίηση με στόχο την ανεύρεση λύσεων στα κοινωνικά και περιβαλλοντικά προβλήματα του άμεσου μέλλοντος.
Who is Who των δράσεων Ηθική/Αισθητική
Σύλληψη – Γενική επιμέλεια: Λίνα Στεργίου
Συμβουλευτική Επιτροπή:
Katerina Gregos, Επιμελήτρια σύγχρονης τέχνης και συγγραφέας που ζει στις Βρυξέλλες. Έχει οριστεί Επίτροπος της Δανίας στη Μπιενάλε της Βενετίας , 2011
Lydia Matthews, Κοσμήτορας Ακαδημαϊκών Προγραμμάτων και Καθηγήτρια Οπτικού Πολιτισμού του Πανεπιστημίου Parsons The New School for Design της Νέας Υόρκης, κριτικός τέχνης, επιμελήτρια σύγχρονης τέχνης,
Miodrag Mitrasinovic, Αναπληρωτής Καθηγητής και Πρύτανης της Σχολής Σχεδιαστικών Στρατηγικών του Πανεπιστημίου Parsons The New School for Design της Νέας Υόρκης
Jilly Traganou, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια και Διευθύντρια Ακαδημαϊκών Υποθέσεων στη Σχολή Ιστορίας και Θεωρίας της Τέχνης και του Ντιζάιν του Πανεπιστημίου Parsons The New School for Design της Νέας Υόρκης.